Ақорда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан Республикасының Парламенті Мәжілісінің отырысында сөйлеген сөзін жариялады. «Қасіретті қаңтар» сабағы: Қоғам тұтастығы – тәуелсіздік кепілі

Тәуелсіздік тарихында біз алғаш рет аса күрделі және қатерлі кезеңге тап болдық. Ел басына түскен осындай сынақты қайыспай біртұтас ел болып еңсере білдік. Енді біз мұндай жағдайға ешқашан жол бермеуіміз қажет. Сондықтан еліміз душар болған ауыр қасіреттің себептерін саралап, оның салдарына нақты баға беру – алдымызда тұрған өте маңызды міндет. Өкінішке қарай, бүгінде халық арасында осы оқиғаға байланысты түрлі қарама-қайшы, шындыққа жанаспайтын жалған ақпараттар тарап кеткенін көріп отырмыз. Мұның, әрине, бірнеше себептері бар: кейбір азаматтарымыз ахуалды егжей-тегжей білмей тұрып, қате пікірде болса, кейбірі әдейі ақпаратты бұрмалап, жағдайды одан бетер ушықтырады. Бірақ, бізге керегі – тек ақиқат қана. Сол себепті, оқиғаларды мұқият зерттей отырып, айтарым: жыл басынан бері орын алған барлық жағдайлар – бір тізбектің тармақтары деуге толық негіз бар. Ашығын айтсақ, бұл бірнеше жыл бойы алдын ала ойластырылған зұлымдықтың көрінісі. Олардың көздегені – өздерінің қатігез пиғылдарын іске асыру болғаны айдан анық. Бұл қатарда Жамбыл облысындағы тәртіпсіздіктер, ұлтаралық негіздегі түрлі арандатушылықтар және басқа да қақтығыстар да бар. Біздің қоғамның біртұтастығы әдістемелік тұрғыдан, соның ішінде кәсіби әзірленген сценарийлер бойынша наразылықтар арқылы шайқалды. Түбегейлі шаралардың нақты орындаушылары жасырын түрде дайындалды. Ұлттық қауіпсіздік комитеті уәкілетті орган ретінде бұл іріткі жұмысына нақты баға бере алмады, бергісі де келмеді. Ұлттық қауіпсіздікке төнген қауіпті байқамады. Шабуылды ұйымдастырушыларға кез келген жағдайда пайда болатын себеп табу ғана қалды. Автогаз бағасының көтерілуіне байланысты тұрғындардың наразылығы құрал ретінде пайдаланылды. Одан әрі оқиғалар спираль тәрізді дамыды. Бірінші ретте бірқатар облыстарда, атап айтқанда, Жаңаөзен қаласында митингілер өтті. Екіншісінде бандиттер мен тонаушылар қосылды. Бұдан кейін қарулы лаңкестердің, соның ішінде шетелдік содырлардың қатысуымен шиеленіс кезең болды. Осыдан кейін олардың басты мақсаты – мемлекеттік басқару институттарының ұйымдаспауы, конституциялық құрылысқа нұқсан келтіру, сайып келгенде, билікті басып алу айқын болды. Мен бұл туралы кеше ҰҚШҰ саммитінде елімізге қарсы лаңкестік соғыстың басталғанын айттым. Жау асқан қатыгездік танытып, кез келген қадамға әзір екенін көрсеттілік. Ол тіпті қарсылықты басу үшін халық арасында үрей тудырды. Қазақстанға шабуылдың жоспары әртүрлі аспектілерді қамтыды: әскери, саяси, идеологиялық, жалған ақпараттандыру және т.б. Билікті басып алуға дайындық жұмыстарын кәсіпқойлар жүргізді. Бұл халықаралық лаңкестік тарапынан елімізге қарсы жасалған қарулы агрессия болғандықтан, Қазақстан заңды түрде Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымындағы бітімгершілік құрамын жіберуге өтініш жасады. Мұндай шешім қабылдаған кезде біз Алматыны бақылаудан мүлде айырылып, қала лаңкестердің қолына өтіп күл-талқаны шығуы мүмкін еді деп түсінуіміз керек. Алматыдан айырылып, астанадан, сосын бүкіл елден айырылып қалар едік. Қаңтардың қасіретті күндеріндегі оқиғалардың мәні де осында. Елордада бітімгершілік контингент келгеннен кейін біз осы жерден Алматыға арнайы жасақтың қосымша бөлімшелерін ауыстырып, қаланы сақтап қала алдық. Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымына жеке тоқталғым келеді. Бұған қатысты түрлі қауесеттің, әсіресе, шетелде тарап жатқан жаңсақ пікірдің алдын алу қажет. Бұл ұйым ұжымдық қауіпсіздік мәселелерімен айналысады. Қазақстан – оның толыққанды құрылтайшысының бірі. Осы ұйымның барлық мүшелерінен жасақталған бітімгершілік контингенті Қазақстанға уақытша мерзімге ғана келді. Оған жүктелген міндеттер нақты айқындалған. Бұл – стратегиялық нысандарды күзету және ақыл-кеңес беріп, қолдау көрсету. Лаңкестерге қарсы операцияны толығымен Қазақстанның күштік құрылымдары жүзеге асыруда. Шын мәнінде, солардың жанкешті іс-әрекетінің арқасында төңкеріске жол берілген жоқ. Төңкеріс жасау, елдің тұтастығына қол сұғу әрекетіне жол берілмеді. Біртұтас ел болып Алматыны, басқа да облыс орталықтарын қорғап қала алдық. Ең қысқа мерзімде олар қалпына келтіріліп, одан да әдемі болады. Енді бұл менің жеке міндетім және әрине Үкімет жауапкершілігі. Осы сәтті пайдалана отырып, лаңкестік агрессияның нысанасына айналған қала тұрғындарына көңіл айтамын. Бүгін осы «қаралы» күндер өткенде, мен Ішкі істер министрлігі арнайы жасақ сарбаздарының лаңкестік агрессияға тойтарыс берудегі ерлігін атап өткім келеді. Мысалы, Алматыда полиция қызметкерлерінің шағын тобы екі түн қатарынан Полиция департаментінің ғимаратын басып алмақ болған қарақшылардың шабуылының бетін қайтарды. Қиын жағдайда Қорғаныс министрлігі мен Мемлекеттік күзет қызметінің әскери қызметшілері де ерлік көрсетті. Дегенмен бәрі бірдей өз міндеттеріне адалдық танытпады. Бірқатар қалаларда ҰҚК басшылары жеткілікті әскери арсеналға қарамастан қызметтік ғимараттарды ұрысқа қатыспай тастап, қару-жарақ пен құпия құжаттарды сонда қалдырған. Атқаруға тиіс жұмыстың алғашқы қадамдары Бірінші. Антитеррорлық операцияны сәтті аяқтау қажет. Азаматтарымыз қалалардың, елдімекендер мен ауылдардың көшелерінде емін-еркін жүріп, жұмыс істеп, оқи алатындай, балалары мен жақындары үшін қорықпауы үшін заңдылық пен тәртіпті толық қалпына келтіру керек. Жалпы терроризмге қарсы операцияның өткір кезеңі өтті.Барлық өңірлерде жағдай тұрақты. Осыған байланысты ҰҚШҰ бітімгершілік күштерінің негізгі миссиясы сәтті аяқталды деп мәлімдеймін. Енді ҰҚШҰ-ның біріккен бітімгершілік контингентін кезең-кезеңімен шығару басталады. Контингентті шығару процесі 10 күннен аспайды. Екінші. Бейбіт тұрғындарға қарсы қылмысқа қатысы бар барлық содырлар мен олардың сыбайластары табылып, жазалануы керек. Террорлық шабуылдардың артында тұрғандармен күресу өте маңызды. Тағы бір маңызды мәселе: мемлекет содырлардың ұйымдасқан ұяшықтарын және олардың командалық пунктінің қызметін неліктен жіберіп алды? Еліміздің аумағында заңсыз қарулар мен арнайы техника неге көп? Терроризмді ұстанушыларды анықтау және залалсыздандыру бойынша жасырын жұмыс неге жүргізілмеді? Арнайы тергеу-жедел тобы өз жұмысын сапалы және толық көлемде жүргізіп, қайғылы оқиғаның барлық себептері мен жай-жапсарын ашуы тиіс. Үшінші. Қаза болған тәртіп сақшыларының, әскери қызметшілер мен қарапайым азаматтардың отбасына көмек көрсету – біздің қасиетті борышымыз. Бұл мәселе менің жіті бақылауымда болады. Тұрғын үймен, оқумен және басқа да қажетті нәрсемен қамтамасыз етеміз. Төртінші. Қысқа мерзім ішінде қираған дүние-мүлікті қалпына келтіру керек. Толығымен қалыпты өмірге ораламыз. Қаржы жүйесі мен көлік саласының, азық-түлік жеткізу ісінің еш кедергісіз жұмыс істеуін қамтамасыз ету қажет. Тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің тапшылығын, бағаның негізсіз көтерілуін болдырмау маңызды. Үкімет комиссиясы өз жұмысын бастап кетті. Ол азаматтар мен бизнеске қолдау көрсетеді. Мемлекет қаржылай көмекпен қатар, кәсіпкерлерге басқа да қолдау түрлерін ұсынады. Атап айтқанда, несиелер бойынша пайыздық төлемдер, айыппұл мен өсімпұл белгілеу тоқтатыла тұрады. Бесінші. Еліміздің қауіпсіздігін нығайту және қауіп-қатердің алдын алу үшін шұғыл шараларды жүзеге асыру қажет. Біз сарбаздарды, әскери техника мен қару-жарақты қажетті жерге жедел жеткізу үшін әскери-көлік авиациясы паркін толықтыру ісін қолға аламыз. Мемлекеттік шекараны нығайтуымыз керек. Көші-қон, соның ішінде ішкі көші-қон саласын тәртіпке келтіретін кез келді. Қару-жарақ айналымын мұқият тексеріп, оны заң тұрғысынан реттеу қажет. Шұғыл түрде қираған ғимараттар мен арнаулы техниканы жөндеп, бейнебақылау жүйесін іске қосып, құқық қорғау органдарының қызметін қалпына келтіру керек. Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің бүкіл жүйесін түбегейлі қайта құру сынды стратегиялық міндетке ерекше тоқталғым келеді. Біз Қарулы күштеріміздің, құқық қорғау органдарының, ұлттық қауіпсіздік органдарының, сыртқы барлау органдарының жұмысын қайта құруымыз керек. Олардың барлығы бір мақсат – азаматтарымызды, конституциялық құрылыс пен егемендікті кез келген сипаттағы және ауқымдағы қауіп-қатерден барынша тиімді қорғау жолында жұмыла жұмыс істеуі керек. Мұны мемлекетіміздің түбегейлі мүддесі талап етеді. Бұл мәселені шешу үшін келесі басымдықтарға назар аудару қажет. Бірінші. Құқық қорғау жүйесін реформалауға шұғыл түзетулер енгізу. Біз полицияға қызмет көрсету үлгісін құру және қылмыстық процесті жаңғыртуда айтарлықтай жетістіктерге қол жеткіздік. Бірақ сіз террорлық шабуылдарға қарсы тұруға дайын болуыңыз керек. Күш құрылымдарының қолбасшылығы жауынгерлік дағдыларды жаттықтыруға, қорғаныс пен шабуылдың тиімді құралдарымен жарақтандыруға дереу кіріседі. Екінші. Ұлттық ұланды сандық және сапалық жағынан нығайту.Өңірлерде оның жаңа бөлімшелерін жасақтап, жұмыс істеп тұрғандарын күшейту, көлік-логистика мәселелерін шешу қажет. Ішкі істер министрлігі мен Ұлттық ұланның арнайы мақсаттағы бөлімшелерінің санын көбейту. Жауынгерлік әзірлік деңгейін көтеру. Қажетті арнайы және көліктермен жабдықтау. Барлық құқық қорғау органдарының арнайы жасақтары қызметкерлерінің жалақысы көтерілсін. Үшінші. Полиция қызметкерлерінің құқықтық қорғалуын арттыру. Мемлекеттік қызметкерлерге шабуыл жасау және заң талаптарына бағынбауда жауапкершілікті күшейту. Төртінші. Әскердің жауынгерлік қабілетін түбегейлі арттыру. Мүмкіндігінше тезірек Арнайы операциялық күштердің қолбасшылығын жасау. Бесінші. Шекара қызметін ұйымдастыру және басқару қағидаттарын қайта қарау. Мемлекеттік шекараны әскери қорғаудан жедел жұмыс әдістеріне баса назар аударған реформаларға аудит жүргізу. Алтыншы. Шетелдік, әскери, қылмыстық және қаржылық барлауды қоса алғанда, барлау қоғамдастығының қызметін толығымен қайта құру. Жетінші. Түрлі құқық қорғау органдары арасындағы тиімді үйлестіруді қамтамасыз ету. Дағдарыс жағдайындағы мемлекеттік органдардың іс-әрекетінің алгоритмдерін жаңарту, ведомствоаралық үйлестіруді күшейту. Барлық күш құрылымдарының жедел және әскери-техникалық үйлесімділігін орнату. Сегізінші. Шешім қабылдауда билік құрылымдарының дербестігін қамтамасыз ету, олардың басшыларының жауапкершілік деңгейін арттыру. Тоғызыншы. Діни экстремизмге қарсы тұру бойынша жүйелі шаралар кешенін іске асыру. Ешбір жағдайда қылмыскерлермен, әсіресе қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінде қосылуға жол берілмейді. Жақын арада біз Қауіпсіздік кеңесінің отырысын өткізіп, онда осы міндеттердің барлығын жүзеге асырудың нақты бағыттарын қарастырамыз. Болған қайғылы оқиғаларға көбіне күрделі әлеуметтік-экономикалық мәселелер мен кейбір мемлекеттік органдардың тиімсіздігі, дәлірек айтсақ, сәтсіздігі себеп болғанын мойындау керек. Жеке атқарушы органдардың күрделі шындықтар мен азаматтардың қажеттіліктерінен айтарлықтай алшақтауы байқалды. Күш құрылымдарының өкілдері халықтың өміріне, олардың ұмтылыстары мен қажеттіліктеріне бұрмаланған көзқарас қалыптастырды. Теңсіздік мәселесі де шиеленісе түсті. Халықтың орташа табысы қағаз жүзінде болса да өсіп жатқандай көрінгенімен, жылдан жылға шиеленісіп барады. Дегенмен лайықты орташа табыстың артында қоғамда күшті мүліктік жіктелу бар. Азаматтардың көптеген өмірлік маңызды мәселелері шешімін тапқан жоқ. Халықтың әл-ауқаты мен өмір сүру сапасын қамтамасыз ету – мемлекеттің басты міндеті. Бұл сөздерді нақты істер жазықтығына аудару керек. Халықтың барлық топтарының табыстары экономика өскен сайын өсуі керек. Бұл біздің жағдайда жұмыс істемейтін өзгермейтін аксиома. Елімізде құрылған әлеуметтік-экономикалық жүйе ұлттық табыстың жалпы өсімін қамтамасыз етуде жеткілікті тиімділік көрсетті, бірақ сонымен бірге оны бөлуде тиімсіз, мұны сіздер де жақсы түсінесіздер және жақсы білесіздер. Қаржылық және олигархиялық топтар экономикалық өсудің негізгі пайдаланушыларына айналды. Қолданыстағы олигополиялар еркін нарықтың дамуын айтарлықтай шектеп, елдің бәсекеге қабілеттілігін төмендетті. Ең алдымен, еліміздің жаңа экономикалық тұғырын қалыптастыруды мықтап қолға алу қажет. Экономикалық саясатымыздың мақсаты – айқын. Бұл – заман талабына сай әлеуметтік бағдары бар нарықтық экономика құру және дамыту. Бұл жүйенің өзегінде қоғам алдындағы жауапкершілігін сезіне білетін кәсіпкерлеріміздің ауқымды тобы тұратыны анық. Яғни, бұл – өзінің және балаларының тағдырын Қазақстанмен ғана байланыстыратын кәсіпкерлер. Дәл осындай кәсіпкерлер ел болашағы үшін өзіне жауапкершілік алуға дайын. Сол себепті, кәсіпкерлікті дамыту үшін жүйелі жұмыс атқару өте маңызды. Мен бизнеске түскен бюрократиялық салмақты айтарлықтай азайтып, оның өсіп-өркендеуіне жол ашатын заңға қол қойдым. Үкімет осы заңның әлеуетін нақты іс жүзінде пайдалануы қажет. Мемлекеттік қолдау шараларының тиімділігі мен қолжетімділігі туралы көптеген әділетті сұрақтар бар. Қазіргі жүйе негізінен «бәрі достарға, қалғаны заң бойынша» деген қағида бойынша ірі құрылымдарға қызмет көрсетуге бағытталған. Іс жүзінде бұл жүйе экономикадағы олигополияны одан әрі күшейтеді. Ірі кәсіпорындар бәсекелестікті тұншықтырып, реформаны тоқтататын ерекше артықшылықтарға ие. Мысалы, Қазақстанның Даму Банкі, шын мәнінде, қаржылық, өнеркәсіптік және құрылыс топтарын білдіретін жеке тұлғалардың таңдаулы тобына арналған жеке банкке айналды. Біз барлығын тегімен танимыз. Жоғары кеңселерге қол жеткізуді пайдалана отырып, олар өз жобаларын жүзеге асыру үшін жеңілдіктер алады. Мемлекет ресурстары шағын және орта бизнесті дамытуға жұмсалатын осы жобаларға бағытталуда. Үкіметке ҚДБ қызметін қайта құрылымдау тапсырылды. Мемлекеттік қолдау шараларын ұсыну рәсімдері де ашық емес және тиімсіз болып қалуда. Бұл тәсілдерді түбегейлі қайта қарау керек. Бұл ашық және түсінікті механизмдер болуы керек. Өңірлерде шағын және орта бизнесті дамытуға ерекше көңіл бөлінуі керек. Әділ бәсекелестік біздің экономика үшін басты талапқа айналуға тиіс. Бүгінде бағаны ымыраласа отырып белгілеу қалыпты нәрсеге айналды. Мемлекеттік және квазимемлекеттік сектордың сатып алу саласында картельді келісімдер жасасу кеңінен тарап кетті. Мысалы, Мен былтыр фармацевтика нарығындағы картельді ретке келтіруді тапсырдым. Бірақ, кейбіреулер заңнамадағы кемшіліктерді желеу етіп, бұл жұмысты аяқсыз қалдыруға тырысуда. Сондықтан күдікті келісімдер жасасты деген күдік болған жағдайда мемлекеттік сатып алуға қатысушыларды тексеруге тыйым салу туралы мораторийдің күшін жоюды тапсырамын. Жылдан жылға біздің азаматтарымыз бен кәсіпкерлеріміз жанар-жағар май өндіру және оны бөліп-тарату жүйесінің ашық болмауынан зардап шегіп келеді. Тіпті жанар-жағар май бағасын жарты жыл бойы қолдан реттеуге мәжбүр болып отырмыз. Осы кезеңде Бас прокуратура Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігімен, сондай-ақ Энергетика министрлігімен бірлесіп, осы саладағы жұмыстарды ретке келтіруге, оны реформалау үшін кешенді ұсыныстар әзірлеуге тиіс. Егер бұл жұмыс бір жолға қойылмаса, жанар-жағар май бағасын реттеу жүйесі сақталады. «Самұрық-Қазына» қоры қызметінің тиімділігі. Бүгінде бұл қордың активі еліміздің ішкі жалпы өнімінің 60 пайызына жуықтайды. Яғни, осы ұйымның тиімді қызметі бүкіл экономикамызды өркендетуге тікелей әсер етеді. Қордың КЕГОК, Қазақгаз және Қазақстан темір жолы сияқты инфрақұрылымдық компаниялары экономикамыздың барлық дерлік секторының тиімділігін айқындайды. Осы тұста, қор өзінің негізгі міндетін орындап отыр ма, яғни ұлттық байлықты еселей алды ма деген орынды сұрақ туындайды. Қомақты жалақы алатын қызметкерлері, директорлар кеңесі немен айналысады? Қызметі өте қымбат консалтинг компанияларын және шетелдік мамандарды жұмысқа тартқаннан пайда бар ма? «Самұрық-Қазына» қоры еліміздің стратегиялық активтерін басқару ісінде басты рөл атқарады. Үкіметке Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігімен бірлесіп, квазимемлекеттік секторды түбегейлі реформалау үшін ұсыныстар әзірлеуді тапсырамын. Егер Қорды реформалау мүлдем мүмкін болмаса, ондай құрылымның экономикамызда болмағаны жөн. Қордың сатып алуларының ашықтығына қатысты сұрақтар әлі де бар. Үнемі шағым түседі. Бұл сұрақтарға жауап табу өте қажет. Атап айтқанда, бір көзден алу тәсілімен мемлекеттік сатып алу туралы шарттар жасасу негіздерін қысқарту маңызды. Жалпы, «Самұрық-Қазына» және басқа да ұлттық компаниялар үшін сатып алу тәртібін қайта қарау қажет. Өткен жылы «Реттелетін сатып алулар туралы» жаңа Заң шықты, бірақ көптеген мәселелер әлі де Қордың өз шешімдері мен заңға тәуелді актілері деңгейінде шешілуде. «Самұрық-Қазына» қорының ережелері мен рәсімдерін Қаржы министрлігімен және Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігімен үйлестіруді қамтамасыз ету қажет. Экономикалық өсім мемлекеттің экономикадағы үлесін азайтумен тығыз байланысты. Бірақ, жекешелендіру жүйелі және ашық жүргізіліп жатқан жоқ. Атап айтқанда, бәсекелестік ортаға берілуге тиіс активтерді іріктеу тәсілдері айқындалмаған. Оны шұғыл әзірлеу қажет. Үкіметке Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігімен бірлесіп, тиісті Мемлекеттік комиссияның жекешелендіруге қатысты шешімдерінің толық ашық әрі айқын болуын қамтамасыз етуді тапсырамын. Экономиканы әртараптандыру – күрделі міндет. Әртараптандыру болмаса, азаматтарымыздың әл-ауқатын арттырып, тұрақты жұмыс орындарын ашу мүмкін емес. Бұл жұмыстың басты бағыты – өңдеу өнеркәсібін дамыту. Дегенмен, ел экономикасындағы өңдеу өнеркәсібінің үлесі айтарлықтай өсті деп айтуға келмейді. Біз әлі күнге дейін бірқатар өнім түрінен импортқа тәуелдіміз. Жыл өткен сайын еліміздің төлем балансында өткір тапшылық байқалуда. Алюминийден, мыстан жасалған дайын бұйымдар және машина жасау саласына қажетті жабдықтар әлі күнге дейін шетелден әкелінеді. 2020 жылдың қорытындысы бойынша тек мұнай-газ және тау-кен машина жасау саласының импорты 4 миллиард доллардан асты. Әлде еліміздегі кейбір адамдар ахуалдың дәл осындай күйде болуына мүдделі ме? Үкімет бүкіл өнеркәсіп саласына терең талдау жұмысын жүргізуге тиіс. Шикізат қорын, құзіреттері мен экономикалық тиімділікті ескере отырып, бәсекеге қабілетті секторларды анықтау керек. Жүргізілген талдаудың негізінде нақты жобаларды әзірлеп, инвесторларды тарту қажет. Бұл – Үкіметтің жаңа құрамының алдында тұрған басты міндеттердің бірі. Кәсіпкерлер мен жалпы қоғамда «РОП операторы» деп аталатын компанияның қызметіне қатысты көптеген сұрақ туындайды. Бұл жеке компанияға қарсы қандай да бір қоғамдық қозғалыс ұйымдастырылатынына дейін жетті. Үкіметке «РОП Оператор» ЖШС кәдеге жарату төлемін тоқтату және кәдеге жарату ақысын жою жөнінде шаралар қабылдауды тапсырамын. Мұны шет елдердегідей мемлекеттік ұйым жасауы керек. Алымдардың өзіне келетін болсақ, олардың мөлшерлемелерін қайта қарау керек. Мемлекеттің қайта өңдеу, автомобиль өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы техникасын қолдау функциялары жойылған жоқ. Біз бұл мәселені бизнеспен және қоғаммен сындарлы талқылауымыз керек. Сатып алушыларды отандық автокөліктермен және ауыл шаруашылығы техникаларын кәдеге жарату төлемі есебінен ваучерлермен қамтамасыз етуді қарастыру керек. Оның қаражатын пайдаланудың басқа да әлеуметтік тиімді жолдарын зерттеңіз. Жұртшылықты, әсіресе, елорда тұрғындарын қатты алаңдататын, тіпті тітіркендірмейтін тағы бір мәселе – LRT құрылысы. Қарапайым инфрақұрылымдық жобадан ел беделіне нұқсан келтіретін күрделі мәселеге айналды. Қазірдің өзінде қыруар қаражат игерілді, несиелер тартылды, шетелдік серіктестер алдында ауқымды шарттық міндеттемелер алынды. Жоба бастапқыда қате болды, оны мойындау керек. Оның үстіне бұл жемқорлықтың иісі аңқыған жоба. Енді барынша тиімді шешім қабылдау керек. Бұл жобаны пайдаланудың ықтимал нұсқаларын анықтайтын отандық және шетелдік сәулетшілер мен урбанистерді шақырудан басқа амал жоқ. Ауыл шаруашылығына ерекше назар аудару керек. Соңғы жылы елімізде қуаңшылық болды. Былтырға қарағанда жиналған астық көлемі 4 миллион тоннаға кеміді. Бұл шикізатпен және жем-шөппен қамтамасыз ету ісіне әсер етті. Болжам бойынша биыл да ахуал күрделі болуы мүмкін. Үкімет тұқыммен, жем-шөппен, тыңайтқышпен қамтамасыз ету мәселелерін және егін егу науқанын қатаң бақылауда ұстауға тиіс. Субсидияны тұрақты беруге қатысты мәселе жиі көтеріледі. Мен бұған дейін субсидиялау тәсілдерін қайта қарау қажеттігі туралы тапсырма берген болатынмын. Бұл жұмыс қысқа мерзім ішінде атқарылуға тиіс. Біз субсидия алуды жеңілдетуге, оның қолжетімді болуын және ашықтығын қамтамасыз етуге тиіспіз. Жуырда болған заң бұзушылықтардың қайталануына жол бермеу маңызды. Алдағы үш жылда азық-түлік қауіпсіздігі мәселесін түбегейлі шешу қажет. Бұл Үкімет пен әкімдердің алдында тұрған негізгі басымдық екеніне айрықша назар аударамын. Егер нарықта азық-түлік тауарлары мол болмаса, инфляцияны ұстап тұруға ешқандай шара көмектеспейді. Макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін бюджетке қосымша кіріс көздері қажет. Шикізат бағасының жоғары болуы тұрғысында тау-кен өнеркәсібі саласындағы кәсіпорындардың кірісі өсті. Біз мұны білеміз. Үкіметке бюджетке қосымша кірістер мәселесін пысықтауды тапсырамын. Оның есесіне жаңа кен орындарын барлау мен игеруге кең ынталандырулар беруге болады. Мен ірі тау-кен және басқа компаниялар туралы айтып отырмын. Қолайлы нарық жағдайында бензин өндірушілер мен әртүрлі делдалдар қосымша пайда алады. Осы маржаның бір бөлігін акциздер арқылы бюджет пайдасына алып тастау қажет деп санаймын. Үкімет тиісті есептеулер жүргізуі керек. Бұл ретте бағаның өсуіне жол беруге болмайды. Бюджет кірістерін арттырудың маңызды әлеуеті кедендегі тәртіпті орнатуда. Әсіресе Қытаймен шекарада. Онда болып жатқан нағыз бейберекеттік баршаға белгілі. Көліктер тінтілмейді, салық пен баж салығы төленбейді. ҚХР кеден органдарымен «айна» статистикасындағы айырмашылықтар миллиардтаған долларға жетеді. Қол тигізбейтін мәртебесі бар кейбір «өкілетті операторлар» бар. Ел ондаған миллиард теңге салықтан айырылып отыр. Бұл жұмыс істемейді. Бас прокуратураға Қаржы министрлігімен, Қаржы мониторингі агенттігімен және басқа да мүдделі органдармен бірлесіп, кешенді тексеру жүргізіп, кедендік шекарада тәртіпті қамтамасыз етуді тапсырамын. Бюджет кірістері туралы айтқанда, шығыстардың кейбір баптарын айтпай кетуге болмайды. Үкімет мүшелерінің, депутаттар мен әкімдердің жалақысын атап өтемін. Өткен жылдың соңында бұл мәселе қоғамда қызу талқыланды. Меніңше, аталған санаттағы мемлекеттік қызметкерлердің жалақысы жеткілікті деңгейде. Сондықтан Үкімет мүшелерінің, облыс әкімдері мен депутаттардың жалақысын көтеруге бес жылға мораторий жариялау мүмкін деп санаймын. Бұл Мәжіліс депутаттары үшін өте жақсы жаңалық емес деп түсінемін, бірақ бұл жаңалықты түсіністікпен қабылдайсыз деп ойлаймын. Біз бюджет әлеуеті артқан сайын әкімшілік мемлекеттік қызметкерлер мен мемлекеттік қызметкерлердің жалақысын көтеруді жалғастырамыз. Қаржы жүйесінің тұрақтылығы ұлттық экономиканы одан әрі дамытудың кепілі екені белгілі. Экономика өсіп, халықтың табысында алшақтық пайда болғандықтан, тұтыну несиелері айтарлықтай артты. Оның мөлшері бизнесті несиелеу көлемінен асып кетті. Халық қазіргі уақытта көп несие алып жатыр. Осыны ескерсек, бұл қаржы нарығын құбылтып, әлеуметтік тұрақсыздық қаупін тудыруы мүмкін. Үкімет жеке тұлғалардың банкроттығы туралы заң жобасын әзірлеуді бастады. Бірақ, бұл тығырықтан шығатын жол емес. Ең алдымен, шектен тыс қарыздың көбеюін болдырмау қажет. Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне Ұлттық банкпен бірлесіп, пруденциалды реттеу тетіктері арқылы нақты әрі жедел шешім қабылдауды тапсырамын. Валюта нарығындағы тұрақтылықты қамтамасыз етпейінше тұрақты экономикалық өсу мүмкін емес. Оқиғалар мен төтенше жағдай аясында ұлттық валютаға алыпсатарлық қысымның елеулі тәуекелдері туындады. Ұлттық банк пен Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне ішкі және сыртқы нарық субъектілерінің теңгеге деген сенімі толық қалпына келгенге дейін валюта нарығының тұрақтылығын қамтамасыз етуді тапсырамын. Қазақстандықтардың әл-ауқатын жақсарту мақсатында біз жалақы мен зейнетақыны бірнеше рет көтердік, бірақ әр жолы бақылаусыз қымбаттаумен бетпе-бет келіп жатамыз. Ұзақ жыл бойы жоғары инфляция экономикамыздың негізгі проблемасы болып қала берді. Ол экономикалық және әлеуметтік саясаттың тиімділігін төмендетеді. Бұл мәселеге нүкте қоятын, баға мен халықтың инфляциялық күтуін тұрақтандырудың уақыты келді. Инфляцияны төмендету бойынша жүйелі жұмыс қажет. Мақсатты дәліз 2025 жылға қарай 3-4% құрайды. Үкімет Ұлттық банкпен және «Атамекен» палатасымен бірлесе отырып, инфляцияны бақылау бойынша шаралар кешенін әзірлеуі керек. Ол импортқа тәуелділікті азайту, шектен тыс делдалдықты азайту шараларын және ақша-несие саясатының құралдарын қамтуы керек. Қазақстанда тікелей шетел инвестициясын тартуға барлық жағдай жасалған. Біз қолайлы инвестициялық ахуалды сақтауға мүдделіміз. Отандық және шетелдік инвесторлардың сенімін қайтару үшін мемлекет барлық қажетті шараларды қабылдайды деп сендіре аламын. Мемлекеттің инвесторлар алдындағы барлық міндеттемелері мен кепілдіктері толық көлемде орындалады. Осы кезеңде ESG талаптарының артуы, жаһандық энергетикалық және технологиялық ауысу жағдайында елдің тартымдылығын арттыру үшін жаңа Инвестициялық саясат тұжырымдамасы қажет. Төтенше жағдайдың енгізілуіне байланысты жекелеген қаржылық және өнеркәсіптік топтардың капиталын шетелге, оның ішінде жалған мәмілелер жасау арқылы шығару қаупі жоғары. Жеке тұлғалардың шоттарына белсенділігін тіркедік. Ұлттық банкке Қаржы мониторингі және қаржы нарығын реттеу агенттіктерімен бірлесе отырып, елден ақшалай қаражатты негізсіз алып жатқан барлық операциялар мен тұлғалардың нақты мониторингін, тексеруін және бақылауын қамтамасыз етуді тапсырамын. Жаңа Премьер-Министрді тағайындап, бірқатар нақты міндеттер қойдық. Премьер-Министрге үш апта мерзімде Үкіметтің 2022 жылға арналған іс-қимыл бағдарламасын әзірлеуді тапсырамын. Оны ақпан айының басында Үкіметтің кеңейтілген отырысында қараймыз. Дүние жүзінде коронавирустың жаңа індеті басталды. Қазақстанда аурушаңдықтың күрт өсуі байқалады. Күніне 2000-нан астам жаңа жағдай тіркеледі. Пандемияның бүкіл кезеңінде жұқтырғандар саны 1 миллионнан астам адамды құрады. Сондықтан босаңсымай, коронавируспен күресті жалғастыру маңызды. Бұл да жаңа Үкіметтің басты міндеті болуы керек. Аймақаралық сәйкессіздіктер туралы Қазақстанның аймақтары біркелкі дамып жатқаны белгілі. Диспропорциялар әлеуметтік жайсыздық пен миграциялық көңіл-күйдің өсуіне алғышарттар жасайды. Соңғы оқиғалар батыс және оңтүстік өңірлерде жұмыспен қамту мәселесінің өткір тұрғанын көрсетті. Туу деңгейі жоғары, экономика жұмыс орындарының ашылуына ілескен жоқ. Сондықтан жүйелі индустрияландыру, ШОБ-ты ілгерілету, осы салалардағы қызмет көрсету саласын дамыту өңірлік емес, жалпы ұлттық басымдық болып табылады. Дамудың мәдени-ағартушылық құрамдас бөлігі туралы Білімді азаматтар бүкіл ел бойынша бәсекеге қабілетті, табысқа және лайықты өмір сүруге мүмкіндіктері жоғары. Үкіметке «Ауыл – Ел бесігі», «Бизнестің жол картасы» және басқа да бағдарламалар аясында осы өңірлер үшін жекелеген бағыттарды әзірлеуді тапсырамын. Жасыратыны жоқ, көбіне бір аймақты қолдау деңгейі тұрғындардың нақты сұранысына емес, белгілі бір әкімнің «салмағына» байланысты. Бұл дамудағы диспропорцияға және азаматтардың қанағаттанбауына әкеледі. Олардың көпшілігі, әсіресе шикізат өндіретін өңірлердің тұрғындары, бюджеттік ресурстарды бөлуде өз аудандары көбірек назар аударуға лайық деп санайды. Бұл өңірлер бюджеттік донор бола отырып, әлеуметтік-экономикалық дамудың көптеген параметрлері бойынша артта қалды. Сондықтан тәсілдерді біртіндеп өзгерту керек. Бюджетаралық қатынастарды түбегейлі реформалаудың уақыты жетті. Үкіметке заңнамалық түзетулер пакетін дайындауды тапсырамын. Кешенді реформа мемлекеттік басқару жүйесін қажет етеді. Кадрлық әлеуеттің төмендігін, формализмді, жемқорлықты, кадрлардың жоғары ауыспалылығын мойындау қажет. Сондықтан халықтың мемлекеттік билік институттарына деген сенімінің төмен деңгейі сақталуда. Мемлекеттік қызметке кадрларды іріктеу жүйесін жетілдіру, кіру жолындағы қажетсіз кедергілер мен кедергілерді жою қажет. Жұмысқа қабылдау мен жоғарылатудың нағыз принципі «меритократия» принципі болуы керек. Мемлекеттік қызмет кез келген қазақстандық үшін ашық болуы керек. Мемлекеттік қызметтен «шығу» рәсімін жеңілдету керек. Кейбір бастамашыл емес шенеуніктер кеңселерінде жылдар бойы отырады. Олар жас, болашағы зор жігіттердің өсуіне жол бермейді, мемлекеттік аппараттың тиімділігін төмендетеді. Мұндай шенеуніктермен қоштасу оңай, дегенмен мемлекеттік аппаратқа келетін болсақ, шенеуніктердің институционалдық жадының маңызы зор. Барлық шенеуніктерді жастармен алмастыру мүмкін емес. Мұнда мүлдем ақылға қонымды көзқарас болуы керек. Егер адам 60 жасында өз жұмысымен айналысса, институционалдық жады болса, мемлекеттік қызметке өте пайдалы болса, оны ешбір жағдайда жұмыстан шығаруға болмайды. Яғни, ақылға қонымды, сараланған көзқарас болуы керек. Үкімет пен Мемлекеттік қызмет істері агенттігіне тиісті тетіктерді әзірлеп, енгізуді тапсырамын. «Президенттік жастар кадрлық резерві» жобасына бастамашы болдым. Бұл келешегі зор жастар үшін әлеуметтік көтеріңкі және сонымен бірге жаңаша ойлауды қалыптастырудың, мемлекеттік аппарат жұмысына жаңа тәсілдерді енгізудің тетігі. Бұл тәжірибе жалғасын табады. Менің тапсырмама сәйкес, өткен жылы мемлекеттік аппараттың штаты 15 пайызға қысқартылды. Мемлекеттік аппарат реформалардың қозғалтқышы және орындаушысы болып табылады, азаматтарға маңызды мемлекеттік қызметтерді көрсетеді, «Тыңдаушы мемлекет» тұжырымдамасын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Мемлекеттік аппаратсыз мемлекеттің өзі табысты өмір сүре алмайды. Қазіргі кезеңде мемлекеттік қызметкерлердің саны оңтайлы деп танылуы тиіс. Жаңа Үкіметті тағайындауға қатысты барлық ұйымдастырушылық шешімдерден кейін бұл сан орта мерзімді кезеңге белгіленуі тиіс. Сонда көретін боламыз: егер біз мемлекеттік функциялардан бірте-бірте арылып, оларды бәсекеге қабілетті ортаға көшірсек, демек, мемлекеттік аппараттың көлемі де бірте-бірте қысқарады. Айта кетерлігі, жалпы алғанда, шенеуніктер мен азаматтар арасындағы диалогтың тиімділігі әлі де болса төмен. Мемлекеттік мекеме басшылары қалай екенін білмей, кейде халықпен тіл табысудан қорқады. Үкімет мүшелері өңірлерге тұрақты түрде шығып, облыс әкімдері әр елді мекеннің тұрғындарымен тұрақты түрде кездесулер өткізуге міндетті. Тағы бір мәселе – жалпы бюрократия Ол азаматтардың арасында мемлекеттік аппараттың баяу, немқұрайлы машина ретіндегі идеясын дұрыс қалыптастырады. Реформалардың нашар жүзеге асуының басты себептерінің бірі бюрократия болып табылады. Барлығымыз бұл аурудан айығуымыз керек. Басымдық форма емес, мазмұн болуы керек. Есеп беру үшін есеп, бақылау үшін бақылау өткеннің еншісінде қалуы керек. Соңғы нәтиже процестен маңыздырақ. Нақты шешімдерді қажетсіз қиындататын және баяулататын барлық процестерді жою керек. Бүгінгі таңда мемлекеттік органдар тапсырмаларды мазмұнды орындауға емес, оның бюрократиялық түрде орындалуына назар аударып отыр. Құжат дайындалуда — пішіні үлгілі, бірақ мазмұны жағынан тым нашар. Негізгі ақпараттық жүйелердің интеграциясына қарамастан, мемлекеттік органдар әлі де макулатура мен мағынасыз хат-хабарларды шығарады. Мемлекеттiк органдардың ақпараттық жүйелерiнiң деректерi ресми деп танылуы және қағаз жеткiзгiшiнде қайта растауды талап етпеуге тиiс. Әйтпесе цифрландыруды неге енгізіп жатырмыз? Цифрландыру сәнді ойыншық емес. Ол іс жүзінде жұмыс істеуі керек, мемлекеттік аппараттың функцияларын орындау тұрғысынан пайдалы болуы керек. Кездесулердің көпшілігі онлайн болуы керек. Мемлекеттік аппаратты түбегейлі де-бюрократизациялау жөніндегі осы және басқа да шаралар жеке Жарлықта көрсетіледі. Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің және Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің функцияларына мемлекеттік аппаратты бюрократизациялау және тиімділігін арттыру жөніндегі іс-шараларды бақылау және іске асыру жөніндегі нақты функциялар қамтылуы тиіс. Азаматтардың әл-ауқаты мен олардың әлеуметтік әл-ауқаты басты назарда болуы және әрқашан мемлекеттің назарында болуы керек. Ойынды сандармен аяқтап, нақты бизнеске көшу уақыты келді. Көбінесе мемлекеттік органдар жағдайды «нәтижелі өзін-өзі жұмыспен қамтығандар», «бейресми жұмыспен қамту» сияқты терминдермен бүркегенді ұнатады. Осының салдарынан көптеген адамдар жұмыссыздық пен әлеуметтік қорғансыздықпен бетпе-бет қалды. Бұл әлеуметтік-еңбек саласын сапалы жаңартуды талап етеді. Осы мақсатта келесі шаралар кешенін қабылдау қажет. Халықтың табысын арттыру бағдарламасын әзірлеу. Жұмыс нақты және мақсатты болуы керек. Әрбір басқару деңгейінде кедейлікті азайтудың нақты көрсеткіштері белгіленуі керек. Жұмысқа мұқтаж азаматтардың нақты санын анықтау қажет. Үкіметке «Атамекенмен» бірлесіп, екі айдың ішінде халықтың кірісін арттыру бағдарламасын қабылдауды тапсырамын. Үкімет Әлеуметтік кодекстің уақтылы қабылдануын қамтамасыз етуі керек. Осы құжат аясындабіз пандемия сын-қатерлері мен қордаланған мәселелерді ескере отырып, әлеуметтік саясатты жаңа шындыққа бейімдеуіміз керек. Әлеуметтік кодекс жаңа «әлеуметтік келісімшарттың» негізгі элементіне айналуы тиіс. Жұмыссыздықты, әсіресе жастар арасындағы жұмыссыздықты азайтуға ерекше назар аудару керек. Жоғары оқу орындары мен колледж түлектерінің, әсіресе, білімі жоқ жастардың тұрақты жұмысқа орналасуға мүмкіндігі бола бермейді. Мұны біз жақсы білеміз. Олар қарапайым жұмыстарды орындау арқылы өмір сүреді. Кейбіреулер табыс іздеп заң бұзуы мүмкін. Үкіметке «Жастар тәжірибесі» және «Бірінші жұмыс» жобалары бойынша қатысу ұзақтығын және сыйақы мөлшерін ұлғайту мүмкіндігін қарастыруды тапсырамын. Жастар мен халықтың осал санаттарының іскерлік бастамаларын жүзеге асыру үшін жағдай жасау маңызды. Үкіметке тиісті грантты 400 АЕК-ке дейін екі есеге арттыру мүмкіндігін пысықтау тапсырылды. Бақылау. Сапалы білімге қолжетімділікті арттыру абсолютті басымдық болып табылады. Бұл бүкіл қоғам дамуының ең маңызды факторы. Мектептерді қалай қаржылай қамтамасыз етсек те, жақсы мұғалімдерсіз білім сапасын көтеру мүмкін емес. Ұлы Ахмет Байтұрсынұлы айтқандай, «Мұғалім – мектептің жүрегі». Сондықтан мұғалімдер тапшылығы бар өңірлер үшін тиісті қолдау шаралары кешенімен үздік мұғалімдерді тарту үшін арнайы бағдарлама әзірлеуді тапсырамын. Жоғары білімнің қолжетімділігі мәселесі өзекті болып қала береді. Еліміздің халқы тығыз орналасқан өңірлерінің жастары үшін атаулы гранттарды бөлуге ерекше назар аудару қажет. Жаңа экономиканы құру үшін университеттердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру маңызды. Соңғы кездері Қазақстанда жетекші шетелдік жоғары оқу орындарының филиалдары ашыла бастады. Жақын арада Ресейде озық техникалық жоғары оқу орындарының филиалдарын ашу жоспарлануда. 2025 жылға дейін елімізде беделді шетелдік университеттердің кем дегенде 5 филиалын ашу қажет деп санаймын. Бұл ретте еліміздің батысында техникалық бейтарап университеттердің екі филиалы ашылуы тиіс. Жалпы, бәріміз білімге деген көзқарасымызды өзгертуіміз керек. Гуманитарлық мамандықтарға құмарлықтың уақыты өтті, техникалық мамандықтарға басымдық беру керек. Инженерлер мен өнеркәсіпшілердің жаңа ұрпағын тәрбиелеу керек. Ең маңызды мәселе – әлеуметтік әділеттілік. Қазақстан Конституция бойынша әлеуметтік мемлекет. Мемлекет көп нәрсе істеп жатыр. Республикалық бюджет шығыстарының 50 пайыздан астамын әлеуметтік салаға арналған шығыстар құрайды. Бірақ бұл жеткіліксіз. Бізде елдің қаржылық тірегі болып табылатын Ұлттық қор бар. «Қазақстан халқына» қоғамдық әлеуметтік қорын құруды тапсырамын. Ол денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қолдау салаларындағы нақты мәселелермен айналысады. Мысалы, сирек кездесетін ауруға шалдыққан балаларға көмектесу. Шынында да, көптеген отбасылар үшін емделудің құны төзгісіз. Қалаларда, аудандарда, кенттерде, ауылдарда балаларға арналған спорт нысандарын саламыз. Дарынды балаларға көмектесейік. Мәдениетті қолдайық. Алматының жан түршігерлік апаттан айығуына көмектесейік. Осы қордың қаражатынан қаза тапқан полицейлер мен әскери қызметкерлердің отбасыларына қолдау көрсетеміз. Және бұл бірнеше мысалдар ғана. Атап өтейін: бұл Президенттің, Үкіметтің немесе басқа мемлекеттік органның қоры емес. Бұл барша қазақстандықтардың қоры, халық қоры. Ол Әкімшіліктің немесе Үкіметтің қарамағында жұмыс істемейді. Беделді бақылау кеңесі құрылып, адал да жауапты басшы тағайындалады. Біз оның қызметінің толық ашықтығын, қоғам алдындағы есептілігі мен есептілігін қамтамасыз ететін боламыз. Жоспарлар, бюджет, жобалар сайтта жарияланады. Барлық ақпарат ашық болады. Қорды қаржыландыру жеке және мемлекеттік көздерден алынады. Халықаралық қайырымдылық ұйымдарының көмегін тарту жоспарлануда. Осы қорға лотерея операторынан, бәс тігу орталығынан және басқа монополистерден міндетті аударымдар жіберіледі. Әрине, біз ірі бизнес өкілдерінен Қорға тұрақты аударымдарды айтарлықтай және тұрақты күтеміз. Тұңғыш Президент – Елбасының арқасында елімізде өте табысты компаниялар тобы, тіпті халықаралық стандарттар бойынша да бай адамдар тобы пайда болды. Қазақстан халқына құрмет көрсетіп, оларға жүйелі әрі тұрақты түрде көмек көрсететін кез келді деп есептеймін. Сондықтан Үкіметке компаниялардың ассортиментін анықтап, олармен Қорға жыл сайынғы аударылатын жарна көлемін келісу қажет болады. Сонымен қатар, мен шын мәнінде қомақты қаражаты бар, көлеңкеде жүрген адамдардан белсенділік күтемін. Қор қоғамды топтастырудың, азаматтардың әлеуметтік әділеттілік сезімін нығайтудың тағы бір құралы бола алатынына сенімдімін. Өткен оқиғалар қоғамымызда орын алған өткір проблемаларды әшкереледі. Қалаларымызға, туыстарымыз бен достарымызға жасалған шабуылдар мемлекетіміздің басты құндылықтары – бейбітшілік пен тұрақтылықтың қаншалықты нәзік екенін көрсетті. Біз мемлекет пен азаматтардың біртұтас бірлік екенін анық түсінуіміз керек. Бұл ұғымдар, әсіресе, елдің қауіпсіздігіне келгенде бөлінбейтін ұғымдар. Баса назар аударуды қажет ететін тағы бір мәселе: Көптеген жас азаматымыз Қарулы күштер қатарында әскери борышын өтеуден қашады. Әскери билетке ие болу жастардың мақтанышын тудырмайды және Отанға қызмет етудің белгісі саналмайтын болды. Армия қатарында қызмет ету, құқық қорғау саласында жұмыс істеу – айрықша миссия. Бұл – Отан үшін жанын салуға бел буған азаматтардың саналы таңдауы. Жастарымызды әскери борышын өтеуге қалай ынталандыруға болатынын біз бүкіл қоғам болып ойластыруымыз керек. Біз – мықты халықпыз. Төл тарихымызда талай жаугершілік заманды, ашаршылықты және басқа да алапат қиындықты бастан өткердік. Соңғы күндердегі қайғылы оқиғалар біз үшін тағы бір сынақ болды. Оны еңсеріп, бұрынғыдан да мықты боламыз. Жалпы, мемлекет пен қоғам арасындағы қарым-қатынасты түрлендіру қажет. Бізге әлеуметтік келісімшарттың жаңа форматы қажет. Қазақстан саяси жаңғыру бағытын жалғастырады. Бұл менің ұстанымым. Саяси салада қыруар істер атқарылды. Мен саяси реформалардың төрт пакетін алға қойдым, оның аясында одан да көп 10 заң. Осы орайда мен Мәжіліс пен Сенат депутаттарының өте жедел әрі сапалы жұмысы үшін алғыс айтамын. Негізінде жаңа болып табылатын митингілер туралы заңнама күшіне енді. Партияларды құрудағы тіркеу кедергісі мен олардың Парламентке өту шегі қысқартылды. Мәжіліс пен мәслихаттардағы әйелдер мен жастардың өкілдігі кеңейтілді. Парламенттік оппозиция институты енгізілді, бюллетеньдерде «бәріне қарсы» деген баған пайда болды. Ел тарихында алғаш рет ауыл әкімдерінің тікелей сайлауы өтті. Адам құқықтарын қорғау саласында елеулі өзгерістер орын алды. Атап айтқанда, Қылмыстық кодекстің 130 және 174-баптары қылмыссыздандырылып, ізгілендірілген. Еліміз Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің Екінші факультативтік хаттамасына қосылды. Адам құқықтары саласын кешенді жаңғыртуға бағытталған «Қазақстан Республикасының адам құқықтары саласындағы одан әрі шаралары туралы» Жарлыққа қол қойылды. Адам құқықтары жөніндегі уәкіл институты жүйелі түрде нығая бастады. Өлім жазасы толығымен алынып тасталды. Қыркүйек айындағы кезекті Жолдауымда азаматтық қоғаммен және сарапшылармен кең әрі сындарлы диалог негізінде дайындалатын саяси реформалардың жаңа пакетін ұсынамын. Сондай-ақ мемлекет өзінің негізгі функцияларын толық және сапалы орындауды қамтамасыз етуі керек. Мемлекет заңдылық пен құқықтық тәртіптің сақталуына, азаматтардың меншік құқығы мен қауіпсіздігінің қорғалуына кепілдік беріп, әлеуметтік жеңілдіктер мен сапалы мемлекеттік қызмет көрсетуге міндетті. Өз кезегінде бизнес пен азаматтар заңдылық пен әлеуметтік мінез-құлық нормаларын сақтауға, салықтарды әділ төлеуге және еңбек қатынастарындағы ашықтыққа жауапты. Осыған байланысты дәйекті қайта құрулар бағдарламасы қалыптасуы керек. Үкіметке жауапты сарапшылар қауымдастығымен және азаматтық қоғаммен бірлесіп, тиісті ұсыныстар пакетін дайындауды тапсырамын. Ол Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің отырысының бірінде қаралады. Жақында болған қайғылы оқиғалар кезінде жерлестеріміздің басым көпшілігі экстремистермен күресте патриоттық пен бірлік танытты. Халықтың бірлігі, Қазақстанның егеменді дамуы мен тәуелсіздігі идеяларына деген шынайы сенім – қоғамды топтастыру мен еліміздің ілгерілеуінің қуатты іргетасы деп білемін. Біз бірге барлық қиындықтарды жеңеміз. Біз бірге жаңа Қазақстанды саламыз! Қадірлі отандастар! Қиын күндер артта қалды. Осы сәтте ел тағдыры үшін ұйыса білген бүкіл халқыма шынайы ризашылығымды білдіремін! Бәріміз бұл оқиғадан сабақ алуымыз керек. Ең бастысы, береке-бірлікті, тыныштық пен тұрақтылықты сақтауымыз қажет. Енді, Қазақстанда дамудың жаңа кезеңі басталады. Бұл шынайы жаңару кезеңі болады. Егемен елімізді бірге өркендетейік! Халқымыз үшін Тәуелсіздік бәрінен қымбат. Жаңа Қазақстанды бірге құрайық!

Дереккөз: ktk.kz