Құқықтық сауаттылық – бұл адамның өз құқықтарын білуі және оларды дұрыс пайдалануы, сондай-ақ мемлекет тарапынан белгіленген заңдарды түсініп, оларды құрметтеуі. Құқықтық сауаттылық тек жеке тұлғаға ғана емес, бүкіл қоғамға пайдалы. Бүгінгі қоғамда құқықтық сауаттылықтың деңгейі жоғары болған сайын, мемлекет пен қоғамның даму деңгейі де соғұрлым жоғары болады.
Құқықтық сауаттылық – азаматтардың мемлекет заңдарын білуі мен түсінуі ғана емес, сонымен қатар сол заңдарды дұрыс қолдана білу қабілеті. Бұл біліктілік құқық қорғау органдарына, сотқа немесе басқа да мемлекеттік мекемелерге жүгінгенде азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға мүмкіндік береді. Сондықтан да құқықтық сауаттылықты арттыру – әрбір мемлекеттің маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.
Құқықтық сауаттылықтың мәні және маңызы
Құқықтық сауаттылық әр адамның құқықтарын қорғау үшін қажет. Егер адам өзінің қандай құқықтарға ие екенін және қандай міндеттері бар екенін білмесе, ол өзінің құқықтарын тиімді қорғай алмайды. Сонымен қатар, құқықтық сауаттылық азаматтарға құқық бұзушылыққа жол бермеуге көмектеседі, себебі заңдарды білмеген адам кейде білместікпен құқықтық нормаларды бұзып, өзіне және қоғамға зиян келтіруі мүмкін.
Қазақстанның құқықтық мемлекет ретінде дамуының негізгі шарттарының бірі – халықтың құқықтық мәдениетін арттыру. Құқықтық мәдениет – қоғамдағы құқықтың рөлін түсіну және оны сақтау. Бұл мәдениет құқықтық сауаттылық арқылы қалыптасады. Құқықтық мәдениеттің жоғары деңгейі – азаматтардың заңды құрметтеп, оны саналы түрде орындауына әкеледі. Бұл өз кезегінде қоғамда тұрақтылық пен тәртіпті нығайтады.
Құқықтық сауаттылықты арттыру жолдары
Құқықтық сауаттылықты арттыру үшін бірнеше негізгі бағытта жұмыстар жүргізу қажет. Біріншіден, мектептен бастап құқықтық білім беру жүйесін жетілдіру керек. Балаларға заңдардың мәнін түсіндіру және олардың құқықтары мен міндеттерін білуге үйрету – құқықтық сауаттылықтың негізі. Қазақстан мектептерінде «Адам және қоғам» және «Құқық негіздері» пәндері арқылы құқықтық сауаттылықтың алғашқы қадамдары жасалады. Алайда, бұл пәндердің мазмұнын әрі қарай дамытып, жастарды құқықтық тұрғыда сауатты етіп тәрбиелеу қажет.
Екіншіден, құқықтық ақпарат құралдары мен құқықтық кеңес беру орталықтарының жұмысын жандандыру қажет. Көптеген адамдар құқықтық мәселелермен бетпе-бет келгенде қандай қадамдар жасау керектігін білмей, құқықтарын қорғауда қиындықтар көреді. Осы мәселелерді шешу үшін азаматтарға құқықтық кеңес беретін арнайы орталықтар қажет. Мұндай орталықтар азаматтардың құқықтық білімін арттырып, олардың құқықтарын қорғауға көмектеседі.
Үшіншіден, құқықтық сауаттылықты арттыру үшін қоғамда заңдарды түсіндіру мен насихаттау жұмыстарын жүргізу маңызды. Бұл шаралар азаматтардың құқықтық білімін кеңейтеді және олардың заңға бағынуын қамтамасыз етеді. Мемлекеттік органдар, үкіметтік емес ұйымдар және құқық қорғау мекемелері бірігіп, құқықтық сауаттылықты насихаттайтын бағдарламалар мен жобалар ұйымдастыруы тиіс. Бұл жұмыс қоғамның әртүрлі топтарына, соның ішінде ауыл тұрғындары мен жастарға бағытталуы керек.
А.СҮЛЕЙМЕН.