Май өнімдері өнеркәсібі өз позициясын нығайтып келеді: өңдеу көлемі артып, майлы дақылдар алқабы кеңейіп, экспорттық әлеует күшеюде.

2025 жылғы қаңтар–наурыз қорытындысы бойынша өсімдік майы өндірісі 239,6 мың тоннаны құрады. Бұл 2024 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 23,4%-ға көп (194,1 мың тонна). Атап айтқанда, күнбағыс майының өндірісі 23,1%-ға артып, 170,8 мың тоннадан 210,2 мың тоннаға жетті.

2024 жылы майлы дақылдар егілген алқап көлемі 2,9 млн гектарға жетті. Бұл көрсеткіш бойынша Солтүстік Қазақстан облысы алдыңғы орында – жалпы егіс көлемінің 23,3%-ы, одан кейін Қостанай облысы – 23%, Павлодар – 12,5%, Абай облысы – 10,2%, Ақмола – 9,2%, Шығыс Қазақстан облысы – 7,7%.

Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, 2024 жылы елде 3,3 млн тонна майлы дақыл жиналды. Бұл 2023 жылмен салыстырғанда 53%-ға көп (2,1 млн тонна).

Ел аумағында жылына 4,7 млн тонна шикізат өңдеуге қауқарлы 88 өңдеу кәсіпорны жұмыс істейді. 2024 жылы бұл кәсіпорындар 753 мың тонна өсімдік майын өндірді. Бұл 2023 жылғы көлеммен салыстырғанда (672,1 мың тонна) 12%-ға артық.

2024 жылы өсімдік майының экспорты 29%-ға артты. Негізгі импорттаушы елдер: Қытай – 42,4%, Өзбекстан – 35,4%, Тәжікстан – 12,7%, Ауғанстан – 3,2%, Қырғызстан – 1,4%, Латвия мен Түрікменстан – 1,8%. Ал керісінше, импорт 6,8%-ға азайды.

Шикізатпен ішкі өңдеуді қамтамасыз ету және өнімнің қосылған құнын арттыру мақсатында Қазақстан Республикасының 2021–2030 жылдарға арналған АӨК дамыту тұжырымдамасы аясында майлы дақылдар алқаптарын 3,3 млн гектарға дейін ұлғайту жоспарланған.

Экспортты реттеу шеңберінде 2023 жылғы 1 ақпаннан бастап күнбағыс экспортына 20% көлемінде, бірақ бір тоннасына кемінде 100 еуро мөлшерінде кедендік баж салығы енгізілді. Сонымен қатар, экспорттық әлеуетті кеңейту мақсатында Қытаймен майлы дақылдарды өңдеу өнімдерін экспорттау бойынша санитарлық және фитосанитарлық талаптар жөніндегі хаттамаларға қол қойылды.

Өңдеуші кәсіпорындарды қолдау үшін мемлекет АӨК-ті қолдау бағдарламалары аясында айналым қаражатын толықтыруға жеңілдетілген несиелер, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Салық кодексінің 411-бабына сәйкес ҚҚС-тың 70%-ға төмендетілген мөлшерлемесін ұсынады.

Мұндай шаралар май өнімдері өнеркәсібінің позициясын күшейтіп, өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттырып, оны сыртқы нарықтарға ілгерілетуге ықпал етеді.