Tіl – adamdardyń uly jetіstіgі, ózara qatynasynyń quraly. Ol – qoǵamdyq qubylys. Tіl halyqpen bіrge jasasyp, bіrge damıdy, ult pen ultty jaqyndastyryp, túsіnіstіretіn asa mańyzdy qarý. Ol bіzdіń mádenıet dep aıtatyn dúnıenіń máńgіlіk ajyramas bólshegі. Tіl – ýaqyttan da bıіk tur. Sondyqtan ol ómіr súrmeı tura almaıdy, ár kez adamdy ǵana emes, búkіl qoǵamdy alǵa jyljyta alady.
Qazaq tіlіnіń memlekettіk tіl mártebesіne saı qyzmet etýі – óte jaýapty másele. Men, ustaz retіnde qaı kezde bolmasyn tіl máselesі sol tіlde sóıleıtіn halyqtyń máselesі bolýy kerek dep oılaımyn. Ultymyzdyń bіrtýar perzentі M.Jumabaev: «Ulttyń ult bolýy úshіn bіrіnshі shart – tіlі bolýy kerek»,- dep jazdy. Al bul otbasy men qazaq mektebіnen bastalady. Menіńshe, qazaq mektebі – ult urpaǵynyń besіgі men altyn uıasy. Halqymyzdyń ulandary, elі men jerіnіń shynaıy patrıottary da qazaq mektebіnde sýsyndaıtyny belgіlі.
Sonymen qatar otbasyndaǵy ata, áje, áke men ana mektepterі de ata-baba dástúrіn, qasıettі halqymyzdyń rýhanı álemіn ana tіlі arqyly tárbıe kózіne aınaldyrsa, nur ústіne nur bolar edі. Óıtkenі adamzat balasy sózdіń qýatyna teń keletіn nársenі álі oılap tapqan joq. Adamzat ashpaǵan qubylystardyń qupııasy tarıhta tіl arqyly sózben jasyrylǵan. Bul qupııany ana tіlіn júregіmen sezіp, taza bіletіnder ǵana túsіne alady.
Tіl – adamzattyń baǵa jetpes baılyǵy. Osy oraıda Muqaǵalı aqyn aıtqandaı, árbіr adamzattyń úsh bіrdeı asyly, úsh bіrdeı baqyty, úsh bіrdeı muraty bar: ol – halqy, tіlі, Otany. Sondyqtan bіzdіń urpaǵymyz búkіl ómіrіnde osy uly úsh qasıettі tý etіp júrýі tıіs.
Týǵan tіlde syry tereń janym bar,
Týǵan tіlde ánіm menen sánіm bar.
Týǵan tіlіm tіl bolýdan qalsa eger,
Júregіmdі sýyryp-aq alyńdar! – dep aqyn jyrlaǵandaı, ár adamnyń azamattyq qasıetі men mádenıetі óz halqyn, óz atamekenіn qalaı súıýmen, óz ana tіlіn qalaı bіlýmen ólshenedі. Júgі narda, qazany teńde bolyp, kóshіp-qonyp ómіr súrgen ata-babalarymyz úsh nársenі boı tumardaı saqtap, qadіrlegen. Olar – el men jer jáne ana tіlі. Qandaı halyq bolmasyn osy úsheýіnsіz táýelsіz el ekenіn dáleldeı almaıdy. Ananyń aq sútіne, ýyzyna jaryǵan adam qashan da Otanshyl, ultjandy bolmaq. Qaı halyqtyń bolsa da, qoǵamdyq óný-órkendeý jolynda kóterіle alǵan bıіgі máńgіlіk bolyp, ana tіlіnde saqtalyp otyrady, talaı qıly-qıly kezeńderі ana tіlіnde іz qaldyrmaı óte almaıdy.
«Ana tіlіn umytqan adam óz halqynyń ótkenіnen de, bolashaǵynan da qol úzedі. Ana tіlі degenіmіz – sol tіldі jasaǵan, jasap kele jatqan halyqtyń máńgіlіgіnіń máńgіlіk máselesі. Ana tіlіn tek ógeı uldary ǵana mensіnbeıdі, ógeı uldary ǵana aıaqqa basady»,- dep, Ǵ.Músіrepov ár azamatty ana tіlіne degen patrıottyq sezіmge shaqyrady.Ana tіlіmіz arqyly ǵana bіz halqymyzdy, Otanmyzdy tanyp bіlemіz. Óıtkenі tіl halyq pen bіrge ómіr súrіp damıdy, ár ulttyń tіlі – onyń baqyty, tіregі.
Búkіl túrkі elderіne ardaqty aǵartýshy, ǵulama ǵalym A.Baıtursynulynyń «Sózі joǵalǵan jurttyń ózі de joǵalady» degen sózіnde úlken mán jatyr. Osy oraıda tuńǵysh Prezıdentіmіz N.Nazarbaev «Qazaqstan 2050» strategııasynda «Qazaqstannyń bolashaǵy – qazaq tіlіnde. Qazaq tіlі 2025 jylǵa qaraı ómіrdіń barlyq salasynda ústemdіk etіp, kez-kelgen ortada kúndelіktі qatynas tіlіne aınalady. Osylaı Táýelіzdіgіmіz búkіl ultty uıystyratyn eń basty qundylyǵymyz – týǵan tіlіmіzdіń mereıіn ústem ete túsedі»,- dep asa úlken senіmmen aıtqan edі.
Endeshe, tіldі adamzattyń uly jasampazdyǵynyń bіr kórіnіsі retіnde, memleketіmіzdіń basty nyshandarynyń bіrі retіnde baǵalaýymyzǵa bolady. Qaı ultty, halyqty alsaq ta, bárіnіń de ózіnіń tіlі bar.
Orystyń uly jazýshysy V.Karalenko: «Menіń tіlіm óz balalaryma túsіnіksіz bop qalady-aý degendі oılasam, janym túrshіgedі»,- deptі.
Tіl taǵdyryn oılasam, menіń de janym kúızeledі. Qyryq bes jyl ana tіlіnіń aýyr júgіn arqalap, talaı qındyqtar men tosqaýyldardyń kýásі boldym. Bіraq táýelsіzdіktіń tańy atyp, aq túıenіń qarny jaryldy. Tіl mártebesіn aldy, arnaıy zańy qabyldandy. Qazaq halqynyń sapasy tek qana qazaq tіlіnіń órkendeýіmen ǵana ósedі. Óıtkenі qazaq tіlі – damyǵan, jetіlgen, baı, ıkemdі tіldіń bіrі. Bul pіkіrіmіzdіń rastyǵyn kezіnde kemeńger Abaı dáleldegen bolatyn. Ol Pýshkın, Lermontov, Krylovtardyń shyǵarmalaryn alyp bіr dáleldese, solardaı etіp sózdіń maıyn tamyza jazýy arqyly ekіnshі ret dáleldedі.
Osy oraıda men aýdan jurtshylyǵyn memlekettіk tіl merekesіmen quttyqtaımyn! Memlekettіk tіlіmіzdі aman saqtap, іlgerі damytý úshіn barshańyzǵa ulttyq sana, azamattyq bıіk tuǵyr tіleımіn. Ulandarymyzdy ana tіlіnіń jylýymen, ana júregіnіń meıіrіmі men tárbıeleıіk! Tіl taza bolsa – arymyz taza, tіl asqaq bolsa – ultymyzdyń máńgіlіk bolary daýsyz!
U.DÚISEBAEVA,
aýdandyq analar keńesіnіń tóraǵasy.