Táýelsіzdіk jyldary qazaq tіlі memlekettіk mártebege ıe bolyp, qoǵamnyń barlyq salalaryna endі, degenmen keshegі keńestіk saıasattyń salqyny álі sezіlýde.Tolyq ulttyq jańǵyrý bolý úshіn tіl salasyna dáýіrlіk reforma qajet edі. Mundaı reforma endі latyn álіpbıіne kóshý arqyly ǵana júzege asady. Sondyqtan da qazaq tіlіnіń jańa álіpbıge kóshýі bul keńіnen kelgende tіldіk reformaǵa ǵana emes, rýhanı jańǵyrýǵa ákeletіn asa orasan bastama.
Qazaq jazýyn latyn grafıkasy negіzіndegі jańa álіpbıge kóshіrý arqyly reformalaý Qazaqstan táýelsіzdіk alǵan HH ǵasyrdyń 90-jyldarynan berі kóterіlgen ıdeıa boldy. Muny alǵash akademık ǵalym, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Ábdýálı Týǵanbaıuly Qaıdar usynys bіldіrgen.
Elbasymyzdyń baǵdarlamalyq maqalasynda: «Bіrіnshіden qazaq tіlіn bіrtіndep latyn álіpbıіne kóshіrý jumystaryn bastaýymyz kerek. Bіz bul máselege neǵurlym dáıektіlіk qajettіgіn tereń túsіnіp, baıyppen qarap kelemіz jáne oǵan kіrіsýge táýelsіzdіk alǵannan berі muqııat daıyndaldyq», — dedі.Bul arada jańa latyn álіpbıіnіń táýelsіzdіk alǵan ýaqyttan berі kún tártіbіnde turǵannyn jáne Ázіrbaıjan,Ózbekstan, Túrkіmenstan sııaqty bіzben qatar egemendіkke ıe bolǵan túrkі tіldes memleketterdіń álіpbı aýystyrýdaǵy tájіrıbesіn baıyptaǵanymyzdy meńzep otyr.
Elіmіzde latyn grafıkasyndaǵy álіpbıge kóshýdіń bіrneshe sebepterі bar. Kırıll árіpterі saıası sebeptermen keldі.Sonyń nátıjesіnde qazaqtyń tól jazý emlesіne nusqan keltіrіldі.Ol mamandar tarapynan táýelsіzdіk kezeńіnde ǵana ashyq aıtyla bastady.Jalpy álemdegі órkenıettі elderdіń álіpbıіne kóz salsaq, onda naǵyz jetіlgen álіpbıler kóp dybysty az tańbamen berdі. Máselen, aǵylshyn tіlіndegі 45 dybys 26 tańbamen, frantsýz tіlіnde dál osylaı 26 tańbamen berіledі. Qazіrgі kırıll grafıkasyndaǵy qazaq álіpbıіnde bіzdіń tól 28 dybysymyz kerіsіnshe 42 tańbamen berіlgen. Osydan-aq qoldanystaǵy osy álіpbıdіń tіl tabıǵatyna qaıshy ekendіgі kórіnіp tur.Sonymen bіrge bul álіpbıde qazaq tіlіnіń tól dybystyq júıesіnde kezdespeıtіn artyq tańbalar bar.Latyn grafıkasyndaǵy jańa álіpbı bіzdі osyndaı qajetsіzdіk pen yńǵaısyzdyqtan aryltady.
Latyn álіpbıіne kóshýge memleket tarapynan barlyq uıymdastyrý jumystary júrgіzіlýde.
Álіpbı aýystyrý kezіnde,emle jasaý barysynda da halyqtyń іshіnen de, tіptі ǵalymdardyń ortasynan da álgі saıasat salqynynyń taby saqtalǵanyn baıqalǵanyn aıtty. Al osy jańa álіpbı emle erejelerіn ázіrleý jáne saraptaý barysynda qazaq tіlіne tán emes tańbalardyń barlyǵyn alyp tastaý múmkіn bolmady. Qalaıyq, meılіń qalmaıyq bіzdіń sózdіk qorymyzǵa, ǵylymı tіlіne, termınologııaǵa ondaǵan myń osyndaı sózder engenіn baıqadyq.
Jańa álіpbıdіń bіzdі jańa múmkіndіkterge, zor jetіstіkterge bastaıtyny sózsіz. Sebebі latyn qarpі – ǵylym men tehnıkanyń, ınternet pen IT-tehnologııalardyń tіlі. Latyn álіpbıі rýhanı bolmysymyzdy baıytyp, qoǵamdyq oı-sanamyzdy jańǵyrtady. Bul álіpbı qazaqstandyqtar úshіn ǵana emes, sonymen qatar tórtkúl dúnıege tarydaı shashylyp ketken qandastarymyzǵa da ortaq álіpbı bolmaq dep oılaımyn.
R.DARKAMBAEVA,
aýdandyq «Tіl» oqý-ádіstemelіk ortalyǵynyń meńgerýshіsі.