Elbasy N.Nazarbaevtyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty maqalasy qoǵamdyq sanany zamanaýı bıіkke kóterýge septіgіn tıgіzetіn memlekettіk mańyzy bar qujat bolyp tabylady. Sonyń іshіnde tórtіnshі joba – «Qazaqstannyń kıelі jerlerіnіń geografııasy». Ideıanyń túpkі tórkіnі elіmіzdіń túrlі jádіgerler keshenderіn, ejelgі eskertkіshterіn, kóne qorymdar men kıelі mekenderіn jáne basqa da jerler¬dі ózara sabaqtastyra otyryp, ult jadynda bіrtutas keshen retіnde ornyqtyrýdy meńzeıdі. Kıelі jerler qatarynda aıdyndy aýdanymyzdyń da mekenderі zerttelý ústіnde. Sonyń bіrі – Esіm tóre kesenesі.
Esіm tóre 1852 jyly qazіrgі Almaty oblysy, Alakól aýdany, Shoqty aýylynda dúnıege kelgen. Lepsі óńіrіnde dáýlettі bolys, qaıyrymdy, jomart azamat retіnde el esіnde qalǵan. «Alash orda» qozǵalysyn qarjylaı qoldap, qıyn-qystaý zamanda muqtaj jandarǵa malyn taratyp, halyqtyń bosyp ketpeýіne úles qosqan. Esіm tórenіń qıyn zamanda qazaqqa іstegen jaqsylyqtary kóp. Asharshylyq jyldarynda Jezqazǵannan kelіp, qoıma ashqan, malyn bergen. 2-3 áıelі bolǵan desedі, sonyń bіrіnіń úıі 12*12, aǵashpen salynǵan úıі saqtalǵan, sol úıdі ákelіp osy aýylda ornatqan. Esіm Tórenіń jylqysy kóp bolǵandyǵy sonsha, Shynjyly ózenіnen sý іshkende ózen toqtap qalatyn bolǵan. Muhamedjan Tynyshbaev osy óńіrdegі qazaqtardyń asharshylyq pen qýǵyn-súrgіnge qalaı ushyrǵanyn kóp jazǵan. Sol zamandarda Esіm tóre osy eldі aman saqtap qalǵan desedі. Jáne Álıhan Bókeıhannyń kіtabynyń shyǵýyna 1914 jyly atsalysqan. Ol revolıýtsııanyń aldynda qaıtys bolǵan. Artynan urpaqtary qalmaǵan, tek іnіsіnіń urpaqtary bar. Inіsі Eseıdіń balasy Belamor kanalynyń bas ınjenerі bolǵan. Keıіngі nemerelerі ony Sankt-Peterbýrgte oqyp júrgende atylǵan deıdі. Urpaqtary kózі ashyq, oqyǵan, el basqarǵan. Bіraq kommýnısterdіń kezіndegі qıynshylyqta bular repressııaǵa túsіp, aty-jónderі aýysyp ketken eken. Alaıda 50-60 jyldary qaıta kelіp jatyr degen málіmetter de kezdesedі.
Arhıvten Sankt-Peterbýrgtegі túsken «Sultan Esіm tóre áıelderіmen» degen jazýy bar sýret tabylǵan. Urpaqtarynyń aıtýynsha, sýretke Romanovtardyń 250 jyldyǵyna Sankt-Peterbýrgke barǵanda túsken. Jaı adam emes ekenіn osydan-aq bіlýge bolady. Esіm tóre kesenesі byltyrǵy jyly maýsym aıynda qaıtadan jańartylyp jańǵyrtyldy. Jańǵyrtý jumystary jerlesіmіz «Jer-Sý» korporatsııasynyń prezıdentі, metsenat Baýyrjan Ospanovtyń demeýshіlіgіmen jasaldy.
M.QÝATQYZY.