Ел тірлігіне тың төңкеріс әкелген Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында заманға сай жаңғыруымызға негіз болатын түрлі тақырыптар көтерілген болатын. Солардың ішіндегі маңыздыларының бірі қазақ графикасын латын әліпбиіне көшіру.
Латын қарпінің негізінде жасалған жазу үлгісі 1929 жылдан 1940 жылға дейін қолданылып, ол кейін кириллицаға ауыстырылды. 1940 жылғы 13 қарашада «Қазақ жазуын латындандырылған әліпбиден орыс графикасы негізіндегі жаңа әліпбиге көшіру туралы» заң қабылданды. Осылайша, қазақ әліпбиін өзгерту тарихи, негізінен нақты саяси себептермен айқындалып келді.
Иә, шын мәнінде, ұзақ жыл бодандықтың бұғауында, саясаттың салқынында қалған Қазақ елі үшін кириллицадан құтылып, әлемдік өрениетке негізделген латын әліпбиіне көшу ежелгі арман болғаны даусыз. Жалпы, кириллицадан латын алфавитіне көшу – еліміз тәуелсіздік алған алғашқы жылдардан бері дүркін-дүркін көтеріліп келе жатқан мәселе. Ал ресми түрде ол Елбасы Н.Назарбаевтың Қазақстан халқы Ассамблеясының ХІІ сессиясында сөйлеген сөзінен басталады.
Сол жиында: «Қазақ әліпбиін латынға көшіру жөніндегі мәселеге қайта оралу керек. Бір кездері біз оны кейінге қалдырған едік. Әйтсе де латын қарпі коммуникациялық кеңістікте басымдыққа ие және көптеген ел, соның ішінде посткеңестік кейбір елдердің латын қарпіне көшуі кездейсоқтық емес. Мамандар жарты жылдың ішінде мәселені зерттеп, нақты ұсыныстармен шығуы тиіс. Әлбетте, біз бұл жерде асығыстыққа бой алдырмай, оның артықшылықтары мен кемшіліктерін зерделеп алуымыз керек»,- деген салиқалы ойын білдірді.
Бұдан кейін де Елбасы бұл мәселеге бірнеше рет қайта оралды. Кезекті бір Жолдауында 2025 жылдан бастап латын әліпбиіне көшу туралы ойларын таратып айтты. «Бұл ой еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін мені жиі мазалады. Бірақ біз көп ұлтты халықпыз. Әр ұлттың ой-пікірі бар. Қазіргі кириллица арқылы қазақтардың да, қазақстандықтардың да бірнеше буыны тәрбиеленіп, білім алды. Өмірді таныдық, дүниені көрдік. Сондықтан латын қарпіне көшкен жағдайда да кириллица көпке дейін қатар қолданылады, екеуі біразға дейін бірге пайдаланылады деп ойлаймын»,- дей келіп: «Біз 2025 жылдан бастап әліпбиімізді латын қарпіне, латын әліпбиіне көшіруге кірісуіміз керек. Бұл – ұлт болып шешуге тиіс қағидатты мәселе. Бір кезде тарих бедерінде біз мұндай қадамды жасағанбыз. Балаларымыздың болашағы үшін осындай шешім қабылдауға тиіспіз және бұл әлеммен бірлесе түсуімізге, балаларымыздың ағылшын тілі мен интернет тілін жетік меңгеруіне, ең бастысы, қазақ тілін жаңғыртуға жағдай туғызады»,- деген болатын.
Елбасы бұл мәселеге үлкен жауапкершілікпен қарауымызды талап етті. Біздің еліміз көп ұлтты болғандықтан, латын әліпбиіне көшуді жан-жақты саралай келіп, бірте-бірте жүзеге асырудың қажеттігін ескертті. Латын әліпбиінің өзектілігіне біздің көзіміз айқын жетіп отыр. Әуелі тіліміздегі қазіргі жат дыбыстарды таңбалайтын әріптерді қысқартып, сол арқылы қазақ тілінің табиғи таза қалпын сақтауға мүмкіндік туады. Қазақ тілін оқытқан уақытта басы артық таңбаларға қатысты емле, ережелердің қысқаратыны белгілі. Ол мектептен бастап барлық оқу орындарында білім беру үрдісін жеңілдетеді. Уақыт та, қаржы да үнемделеді. Сондай-ақ латын әліпбиіне көшу қазақ тілінің халықаралық дәрежеге шығуына жол ашады. Компьютерлік жаңа технологиялар арқылы халықаралық ақпарат кеңістігіне кірігуге тиімді мүмкіндік туады. Және түбі бір түркі дүниесімен рухани, мәдени, ғылыми, экономикалық қарым-қатынасты, тығыз байланысты күшейтуге жол ашылады. Тұтастай алғанда, латын әліпбиіне көшуіміз – дұрыс таңдау. Жастар жағы латын әліпбиіндегі қазақ жазуын тез меңгеріп алады. Мектепте ағылшын тілі оқытылатындықтан, олар латын әліпбиін тез қабылдайтыны сөзсіз. Жаңа латын әліпбиі қолдануға өте ыңғайлы, әлемдік жаңа технологияларға бейімделген, қазақ тілінің, сондай-ақ Қазақстанда тұрып жатқан басқа да сан ұлттың тілдік жағдайларын да қамтитын жақсы алфавит болып шықты деп ойлаймын.
Дидары өзгерген дәуірдің қажеттілігіне мойынсұнған мемлекетіміз бұл өзгерістің халық тірлігіне тың төңкеріс әкелетінін бек түсінулері қажет. Себебі, латын қарпі – ол баянды болашақтың әліпбиі, кемел келешектің кепілі. Біздің ардан жаратылған алтын құрсақты аналарымыздың ақ сүтімен сіңген тіліміздің шұрайлылығын, шеберлігін, шешендігін сақтап қалудың бірден-бір кепілі. Сұранысы артқан, сыны мен сыры еселенген заман ағымына ілесудің, Ұлы дала елінің мыңжылдықтан мәңгілікке аттаған қадамдарының қарымды болуының тірегі екендігі айқын.
Қаріпті ауыстырудың жағымды һәм жасампаз жақтары жетерлік. Өйткені латын графикасы ғылым мен білімнің, жаңа технология мен жалпы дамудың әліпбиі саналады. Әлем халықтарының жетпіс сегіз пайызы пайдаланатын латын әліпбиінде дүниежүзіндегі ғылым мен мәдениет, өнер мен өркениет дамуының ең үздік кіл маржан кітаптары жазылған.
Сондықтан да жаһан жұртшылығы модернизацияға ұмтылып, жаңғырудың жарқын белестерін бағындырып жатқанда біздің де мемлекетіміз шеткері қалмауы тиіс.
Ұлттық санаған ұйыған ұлы ұлыстың ұлағатты ұрпақтары жаңғырудың жазуымыздан бастау алу керектігін бек түсінеді. Қазақ руханиятының рухани азығы осы тілінде жатыр. Демек тіліміздің жаңғыруы күллі алаш баласының қайта түлеуі, рухани жандануы.
А.АСХАТҰЛЫ.